دعا به عنوان ابزاری معنوی در جامعه اسلامی، نقشی بی‌بدیل در رشد و توسعه روحی و اخلاقی افراد ایفا می‌کند. در قرآن کریم، آیه «وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ؛ و خدای شما فرمود مرا با (خلوص دل) بخوانید تا دعای شما را مستجاب کنم» (غافر: ۶۰) به روشنی نشان می‌دهد دعا نه تنها موجب نزدیکی بندگان به خداوند می‌شود، بلکه او را به استجابت وعده می‌دهد. این رابطه دوطرفه میان دعا و پاسخ الهی، روح جامعه را تقویت و افراد را به سوی امید و نشاط هدایت می‌کند. همچنین، در روایت‌ها آمده دعا سبب دفع بلاها و جلب رحمت الهی می‌شود؛ بنابراین، اهتمام به دعا می‌تواند در بهبود وضعیت اجتماعی و اخلاقی جامعه مؤثر باشد.
از دیگر سو، دعا به عنوان یک عمل عبادی، همبستگی و وحدت را میان مسلمانان تقویت می‌کند. در متون دینی آمده دعا برای دیگران به‌ویژه در جامعه، نشانه‌ای از نوع‌دوستی و محبت است. پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: «دعای مؤمن برای برادرش در غیابش مستجاب می‌شود» که بر اهمیت دعا در ایجاد پیوندهای اجتماعی و معنوی تأکید دارد.
در گفت‌وگو با آیت‌الله محمدباقر تحریری، استاد سطوح عالی حوزه و تولیت مدرسه علمیه مروی، به تبیین نقش دعا در زندگی انسان پرداخته‌ایم. ایشان به تأثیر عمیق دعا بر رشد و تعالی فردی و اجتماعی اشاره و بیان می‌کند این ارتباط معنوی، نه تنها موجب بهبود روح و روان می‌شود، بلکه پیوندهای اجتماعی را نیز تقویت می‌کند. بیایید با هم در این سفر معنوی همراه شده و از کلام نورانی ایشان بهره‌مند شویم.
دعا، پلی به سوی آرامش و امید
آیت‌الله تحریری با اشاره به آیه ۱۸۶ سوره بقره می‌گوید: در این آیه آمده است «وَ إِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعَانِ» که به‌وضوح بر اهمیت دعا در زندگی فردی و اجتماعی تأکید دارد. این آیه به تمامی مسلمانان یادآوری می‌کند خداوند نزدیک است و دعاهای بندگانش را پاسخ می‌دهد و به مؤمنان این اطمینان را می‌دهد که در هر لحظه و در هر شرایطی می‌توانند به او رو آورند. ضمن اینکه ضرورت دعوت به دعا و نیایش را مطرح کرده و به مسلمانان می‌آموزد باید در هر کاری به خدا متوسل شده و از او یاری بخواهند، البته با تأکید بر استجابت دعا. این آیه امید و اعتماد را در دل مؤمنان تقویت می‌کند و به آنان می‌گوید دعا به عنوان وسیله‌ای برای رفع نیازها و مشکلات باید مورد استفاده قرار گیرد. در نهایت هم وقتی افراد جامعه برای هم دعا کنند، پیوندهای اجتماعی و همبستگی میانشان بیشتر شده و وحدت جامعه و حس همدلی و اتحاد افزایش پیدا می‌کند. این آیه، فرهنگ دعا را در جامعه تبیین و تأکید می‌کند دعا بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی مؤمنان است و تأثیر بسزایی در تقویت زندگی فردی و اجتماعی همگان دارد.
ایشان ادامه می‌دهد: براساس مبانی دینی و اسلامی رابطه انسان با خداوند، منبع اصلی و بی‌انتهای امنیت و آرامش است. این ارتباط با خداوند و امید به داشتن آینده‌ای روشن از عوامل مهمی است که سبب رهایی از مشکلات بوده و آرامش درونی، امنیت باطنی و کاهش فشار روانی را به همراه می‌آورد. دعا و نیایش یکی از شیوه‌های گفت‌وگو با پروردگار عالم و درخواست طلب درونی از او است. درخواستی که دعاکننده با باور به علم و قدرت الهی، نیاز خود را به سمت خداوند قادر برده و فقر خود را درک می‌کند.
از تجارت تا دعا، اولویت‌های مؤمنان در زندگی
تولیت مدرسه علمیه مروی تصریح می‌کند: جامعه اسلامی برای رسیدن به تعالی معنوی و غایت کمال خود باید به دعا عنایت و توجه ویژه‌ای داشته باشد، چرا که دستور و فرمان قرآن کریم و عترت نیز چیزی جز اهتمام به آن نیست. همچنان که در آیه ۱۸۶ بقره هنگامی که برخی از رسول خدا(ص) پرسیدند: خدا را چگونه بخوانیم، آیا خدا به ما نزدیک است که او را آهسته بخوانیم و یا دور است که با فریاد بخوانیم، این آیه در پاسخ آنان نازل شد. رهبر معظم انقلاب نیز در سخنانی بر اهمیت دعا اشاره کرده و یادآور شده‌اند: «معنای کرم الهی و رحمت الهی و قدرت محیطه الهی این است که اگر می‌گوید بخواهید، اراده فرموده است که آن خواسته را اجابت کند».
آیت‌الله تحریری به کلامی نورانی در آیه ۳۷ سوره نور نیز اشاره کرده و در مورد ویژگی‌های مؤمنان و چگونگی رفتار آن‌ها در برابر خداوند توضیح می‌دهد: در این آمده است «رِجَالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِیتَاءِ الزَّکَاةِ...». در این آیه تأکید شده مؤمنان باید در هر شرایطی، حتی در معاملات و کارهای روزمره، یاد خدا را فراموش نکنند. این امر سبب می‌شود دعا و نیایش در زندگی آنان به عنوان یک اولویت باقی بماند. آنان باید همواره در ارتباط با خداوند باشند و این ارتباط مستمر، دعا را به بخشی از زندگی تبدیل می‌کند. دعا ضمن اینکه ابزاری برای برآورده کردن نیازها و درخواست‌ها در زندگی فردی و اجتماعی مؤمنان است، همبستگی اجتماعی را تقویت کرده و مسلمانان با یادآوری خداوند در زمان‌های سختی می‌توانند به امید و آرامش دست پیدا کنند. این آیه می‌آموزد در هر لحظه از زندگی، حتی در شلوغی‌های روزمره نیز نباید از یاد خدا غافل شویم و باید از دعا به عنوان وسیله‌ای برای ارتباط با خدا استفاده کنیم.
پرورش نهال امید، نخستین جهاد جوانان
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح می‌کند: دعا زمینه امید به آینده را فراهم می‌کند و عنصر امید همان چیزی است که دشمن از آن هراس دارد. رهبر معظم انقلاب در این مورد فرموده‌اند: «یأس، بزرگ‌ترین آفت جوان است. جوان‌ها بدانند که متأسفانه یأس به روح جوان زودتر راه پیدا می‌کند؛ همچنان که امید این‌گونه است. در مقابل یأسی که دشمن می‌خواهد به جوان‌ها تلقین و تزریق کند، خودتان را مصونیت بدهید». همچنان که در بیانیه گام دوم نیز بیان کرده‌اند: «توصیه من، امید و نگاه خوشبینانه به آینده است. بدون این کلید اساسی همه قفل‌ها، هیچ گامی نمی‌توان برداشت. آنچه می‌گویم یک امید صادق و متکی به واقعیت‌های عینی است... در خود و دیگران نهال امید به آینده را پرورش دهید. ترس و نومیدی را از خود و دیگران برانید. این نخستین و ریشه‌ای‌ترین جهاد شماست». در آیه ۸۷ سوره یوسف نیز خداوند می‌فرماید: «إِنَّهُ لا یَئَسُ مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ» هیچ‌کس از رحمت خدا ناامید نمی‌شود، مگر کافران. ناامیدی از رحمت خدا، به معنای قطع ارتباط با او است و این آیه به مؤمنان یادآوری می‌کند که باید همواره در دعا و درخواست رحمت از خدا باقی بمانند. این آیه پیام روشنی درباره امید و اعتماد به رحمت خداوند ارائه داده و به اهمیت دعا و ارتباط با خداوند در زندگی فردی و اجتماعی تأکید می‌کند. شاید ظهور بدوی آیه در مورد امید در زندگی فردی است، اما باید گفت این آیه مطلق است و زندگی اجتماعی را نیز شامل می‌شود و یکی از شئون زندگی اجتماعی، فرهنگ است. پس باید جامعه اسلامی با دعا و توسل به خداوند، سبب رشد فرهنگی جامعه شده و ریشه ناامیدی را در جامعه از بین ببرند.
آیت‌الله تحریری در پایان با اشاره به اهمیت دعا در زندگی می‌گوید: دعا به عنوان یک پیوند عمیق و اتکال به خداوند، در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار است. این ارتباط، حتی در زمان‌های قدرت و موفقیت، می‌تواند منجر به هدایت و کمال وجودی انسان و جامعه شود. جامعه اسلامی، در راستای تحقق اهداف خود، باید بر پایه اطاعت از خداوند و تقویت این ارتباط بنا شود. تنها در این صورت است که می‌توان به رشد و کمال نهایی دست یافت. موانع رشد معنوی مانند جهل، کفرورزی و پیروی از شهوات، به سادگی می‌توانند جوامع را دچار انحطاط کنند اما دعا به عنوان یک سلاح معنوی، توانایی عبور از این موانع را دارد. جامعه‌ای که در آن دعا و ارتباط با خداوند در اولویت قرار دارد، به آینده‌ای روشن و امیدبخش نگاه می‌کند و از پویایی مادی و معنوی برخوردار است. علاوه بر این، قرآن کریم نیز تصریح می‌کند رشد اقتصادی و معیشت جامعه به ارتباط معنوی و الهی بستگی دارد. برکات الهی از طریق دعا می‌تواند رونق و توسعه اقتصادی را نیز در جامعه اسلامی به ارمغان آورد. بنابراین، دعا نه تنها یک عمل فردی، بلکه عاملی کلیدی در پیشرفت و کمال جامعه اسلامی است و اهمیت آن در تمامی ابعاد زندگی، غیرقابل انکار است.
نظر شما